“Cadernid Gwynedd”
Mae hen, hen hanes tu cefn i’n llechi ni yma yng ngogledd Cymru. Roedd y Rhufeiniaid yn eu caer yn Segontium, Caernarfon yn eu defnyddio, ac mae pobl yn parhau i’w prynu, ac yn gwybod mai’r rhain ydi’r llechi gorau.
Yn ystod y Chwyldro Diwydiannol , o tua 1790 i 1890, llechi oedd defnydd toeau tai a ffatrïoedd, plastai a phwerdai. Roedd yn ddigon hawdd i’w cario ar longau bychain o borthladdoedd Gwynedd, at gegau’r camlesi fyddai’n cyflenwi defnyddiau i’r ardaloedd diwydiannol.
O 1801 byddai’r llechi to yn cael eu cario o’r chwareli ar hyd rhwydwaith o reilffyrdd cul. Roeddent yn troelli drwy dirwedd anodd, ac yn gwneud defnydd blaengar o injans stem. Roedd y rhain yn ysbrydoliaeth i beirianwyr ar draws y byd. Ac yn 1951, y daeth gwirfoddolwyr i achub a gweithredu rheilffordd Talyllyn - y tro cyntaf erioed i hyn ddigwydd.
Roedd marchnad am lechi Cymru tu allan i Brydain hefyd. Daeth penseiri, diwydianwyr ac adeiladwyr i weld, a gwybod am ein llechi. Fe’u defnyddiwyd ar draws y byd ar gyfer adeiladau o bob math. Er enghraifft, tai teras cyffredin yn y dinasoedd diwydiannol, Ty Cwrdd y Crynwyr yn Adelaide, ac adeiladau urddasol fel Neuadd y Ddinas Copenhagen, ac adeilad y Royal Exhibition yn Melbourne.
Daeth y llechi a’u Chwyldro eu hunain i ardaloedd distaw, mynyddig gogledd Cymru. Roedd cloddfeydd y chwareli, a’r tomennydd rwbel o’u hamgylch, yn ffurfio tirwedd weledol newydd. Doedd dim peiriannau ar y cychwyn. Roedd rhaid i’r crefftwyr symud pob darn eu hunain mewn amgylchiadau anodd. Mae’r ffurfiau sydd wedi goroesi yn dystiolaeth o’r gwaith caled yma.
Nifer fechan o berchnogion wnaeth eu ffortiwn o’r chwareli. Dewisodd y rhain ei wario a’i frolio trwy godi plastai a phrynu tiroedd. Doedda nhw ddim yn bobl boblogaidd.
Creodd gwyr a gwragedd yr ardal ddiwylliant bywiog. Mae’r dirwedd ddiwylliannol yma mor bwysig heddiw ag y bu erioed. Mae’r capeli a’r eglwysi, yr ystafelloedd band, yr ysgolion a’r llyfrgelloedd yn dystiolaeth o’r parch at ffydd, addysg, llenyddiaeth a cherddoriaeth. Yn sylfaenol i’r cyfan mae’r Gymraeg. Hon ydi iaith fywiog ein cymunedau hyd heddiw.
Mae llechi Cymru’n cael eu gwerthu ar draws y byd o hyd. Ac mae’r partneriaethau cymunedol sydd mor bwysig i’r ardaloedd yma yn tyfu, ac yn creu dyfodol yng nghysgod y llechi.
Dewch i ddysgu mwy am y chwe ardal sy’n rhan o’r Safle Treftadaeth Byd Tirwedd Llechi Gogledd Orllewin Cymru drwy glicio ar y map uchod neu ddewis ardal o'r ddewislen.
Datganiad
Mae Tirwedd Llechi Gogledd Orllewin Cymru heb os yn hynod ddiddorol, ond yn ôl ei natur yn medru bod yn anghysbell, peryglus a heriol. Mae cyfran sylweddol o’r tirwedd o fewn perchnogaeth preifat ac mae rhywfaint o hyn ar dir ble nad oes caniatâd i fynediad cyhoeddus.
Cyn i chi gychwyn allan i archwilio’r tirwedd llechi, gofynnwch i chi eich hunain, oes gen i’r hawl i ymweld a’r safle? Oes gen i’r offer cywir? Ydw i’n gwybod sut fydd y tywydd? Ydw i’n hyderus fod gen i’r wybodaeth a’r sgiliau ar gyfer y diwrnod? Ewch i Mentro'n Ddiogel er mwyn darganfod sut i fwynhau eich ymweliad yn ddiogel.